De vroegste sigarenmakers in Nederland vingen rond
1820 aan met het maken van sigaren. Omstreeks 1840 ontstonden de eerste
sigarenmakerijen en in 1880 hadden zich door het hele land sigarenfabrieken
gevestigd. In deze tak van nijverheid onderscheiden we huisarbeid door een
enkele sigarenmaker, de kleine fabriekjes met 10 tot 20 sigarenmakers en de
grote fabrieken met meer dan 100 man personeel. “De Nijverheid” was een kleine sigarenfabriek.
Deze fabriek draaide grotendeels op handwerk zonder gebruik te maken van aangedreven
machines. Met eenvoudige handgereedschappen en een werktafel konden de sigaren
worden geproduceerd
Het
ambacht
De ruwe
tabak werd in balen gekocht en door bevochtigen van de bladeren soepel gemaakt.
De eerste handeling was het strippen van de tabaksbladeren door de hoofdnerf
eruit te trekken zodat er twee helften ontstonden. Vaak werd dit door vrouwen
en kinderen gedaan. Na het strippen werd de tabak door een snijmachine in
kleine stukken verdeeld. Men gebruikte verschillende soorten tabak zodat een
melange ontstond, het binnenwerk genaamd. Daarna werd de tabak gedroogd in een ronddraaiende
droogtrommel of op eestplaten die verwarmd werden door een vuurhaard. Hierbij
moest de tabak handmatig steeds omgekeerd worden om aanbranden te voorkomen. Dat
was een ongezond werk, omdat er giftige gassen vrijkwamen. Het eesten gaf wel
eens problemen waardoor er brand kon ontstaan.
Om het
binnenwerk werd een tabaksblad gebruikt, het omblad genaamd. Zo ontstond door
rollen een ruwe sigaar, het bosje, dat in een mal geplaatst werd. Als de mal
vol was werd deze op een stapel in een handpers onder spanning gezet. Na enige
droging werd de sigaar voorzien van het dekblad, in de regel een betere
tabakssoort met een gaaf blad. De sigarenmaker sneed met een rolmesje het model
van het dekblad uit de bladhelft en rolde dit schuin om het omblad, plakte het
laatste puntje met stijfsel vast en werkte de sigaar verder af. Met de afsnijmachine werd de sigaar op lengte
gemaakt. Een ervaren sigarenmaker voorzag 80 sigaren per uur van het dekblad,
omgerekend bijna 4000 sigaren per week. De vroegere sigaren hadden aan een eind
een langwerpige dichte punt en deze modellen zullen bij de Nijverheid gemaakt kunnen
zijn. De sigaren werden daarna gesorteerd op kleur en in kistjes of dozen
verpakt.
 |
een sigarenmaker aan het werk
|
Voorgeschiedenis:
Jan Boon jr,
een rijke reder en filantroop uit de Rijp was kinderloos. Tijdens zijn leven besloot
hij in 1847 tot het oprichten van de Maatschappij tot bevordering van
Nijverheid voor het beheer van zijn nalatenschap. De vennootschap kende 5
aandeelhouders: de Gemeente De Rijp, het Gemeentelijk wees- en armenhuis, het
Doopsgezind weeshuis, de Diaconie der Doopsgezinde gemeente De Rijp en de Diaconie
der Hervormde gemeente De Rijp. De maatschappij ontplooide allerlei
activiteiten op het gebied van de Nijverheid om werk te verschaffen aan de
eigen bevolking. Met enkele activiteiten ging het in de loop der jaren bergafwaarts.
Dat betekende het einde van de haringvisserij, de exploitatie van het taanhuis
en het zoutpakhuis. Men zocht naar nieuwe mogelijkheden en dacht aan een sigarenfabriek.
Op 1 juni 1902 wordt het oprichten van een sigarenfabriek in de
raad besproken. Voorstel is deze nieuwe tak van nijverheid in De Rijp te situeren.
Het maatschappelijk
kapitaal wordt op f 30.000,- gesteld, f 25.000,- ingebracht door de Maatschappij
en f 5000,- door de nieuw aan te stellen directeur. De raad besluit om op 8
juni een vergadering te houden met de vennoten.
Op de vergadering waarbij
alle vennoten vertegenwoordigd waren, met uitzondering van de directeur en
commissarissen, werd het verzoek van directeur en commissarissen met 4 tegen 1
stem aangenomen. Het behelst alleen een krediet aanvraag van f.25.000,-,
waarbij het kapitaal van de directeur à f.5000,- komt te vervallen. Schriftelijk bepleiten twee
van de vijf aandeelhouders, de Doopsgezinde Gemeente en ’t Doopsgezinde
Weeshuis, de wenselijkheid de directeur een jaarwedde te geven van f 1000,- met
een aandeel in de winst. Bovendien gaf het in overweging om op een perceel van
de Maatschappij een fabriek te bouwen i.p.v. een gebouw te huren.
Totstandkoming van
de fabriek
Op 1 juni 1902 werd in de
gemeenteraad besloten tot het oprichten van een sigarenfabriek. Het voormalig
werkhuis aan Nieuwland 2 wordt verbouwd op rekening van de Maatschappij tot
bevordering van Nijverheid. Het maatschappelijk kapitaal bedraagt f 35.000,- in
aandelen van f 2500,- Het fabrieksgebouw met erven ter waarde van f 3695,80
wordt ook ingebracht. De heer C. de Ruiter, de laagste inschrijver voor f 1169,-
mag de werkzaamheden uitvoeren en bouwt een houten werkplaats naast het
woonhuis. Daarnaast wordt een inventaris voor de productie aangeschaft.
foto 2020 - links fabriek rechts aangebouwde werkplaats
De heer K. Humer
installeerde de bliksemafleiders en de telefoonaansluiting. Het is de eerste
telefoon in de gemeente tussen 2 gebouwen, n.l. fabriek en woonhuis van de directeur. De Heer de Heus,
sigarenfabrikant te Rhenen wordt uit een groot aantal sollicitanten door de Maatschappij
aangesteld als directeur.
De fabriek is in 1903 inmiddels
startklaar en zoekt via advertenties in de krant naar vormwerkers. Dat zijn
sigarenmakers die verschillende modellen met de hand kunnen rollen.
De sigarenfabriek wordt
omgezet in een N.V. Er zullen 2 directeuren worden aangesteld die elk voor
5000,- in aandelen geïnteresseerd
moeten zijn. De statuten van de NV worden goedgekeurd. Na de omzetting tot NV,
worden de heren Van Leijen uit Krommenie en Van Kisten uit Amsterdam aangesteld
als directeur.
In de advertentie staat: export
naar alle landen. Dat is wat overdreven, de fabriek heeft alleen de lokale
markt als afzetgebied gehad.
 |
Werknemers van "De Nijverheid".
|
In 1905 hebben enkele
sigarenmakers wegens een loongeschil met de patroon het werk neergelegd. Stakingen
om meer loon en betere arbeidsvoorzieningen kwamen in die tijd bij
sigarenfabrieken vaker voor. Het loon van sigarenmakers was gemiddeld in het
land f 10.00 per werkdag van 12 uur. In de Rijp verdienden sigarenmakers
gemiddeld f 6.00 per dag. Reden was dat er voldoende arbeidskrachten te werven
waren.
De NV wordt ontbonden,
hetgeen ontslag betekende voor enkele werknemers. Er wordt een doorstart
gemaakt met nieuwe werknemers. In ditzelfde jaar ontstond
er brand in de droogkamer van de fabriek. Door het krachtig optreden van het
aanwezig personeel kon het vuur snel gedoofd worden. Een personeelslid liep
daarbij brandwonden op.
In 1907 vindt er een publieke
verkoping van aandelen “De Nijverheid” plaats. Directeur Leijen koopt voor f.550,-
aandelen en de Maatschappij voor f.560,- .
Opnieuw ontstond er een werkstaking
bij een deel van het personeel door een nieuw loongeschil met de werkgever. Sigarenmakers
behoorden in De Rijp tot de groep laagstverdienenden.
 |
Advertentie uit "De Sigarenwinkelier" 1907
|
Wegens slapte op de markt
en verminderde bedrijfsresultaten wordt al het personeel ontslagen met
uitbetaling van 2 weken loon. Per 1 september 1908 hervat
de fabriek de productie van sigaren.
Het winstcijfer in 1910 op
zich is zeer gunstig, een probleem is de afschrijving van f 3000,- hetgeen de
cijfers nadelig beïnvloedt.
In de volgende jaren
kwakkelt de fabriek met de exploitatie. Men overweegt de fabriek te sluiten en
van de hand te doen.
Sluiting fabriek in
1913
De activiteiten van de
fabriek worden beëindigd. Begin september vond onder toezichtvan notaris Nolet
een openbare verkoop plaats in “’t Wapen van Amsterdam”. Het gebouw bracht f
1920,- op, koper is de heer Dirk Rol. Wat de inventaris en voorraad tabak en
sigaren opbracht is onbekend. De eindafrekening van de vennootschap laat een
batig saldo van f 9501,69 zien.
Conclusie:
Het
oorspronkelijke plan van de Maatschappij tot bevordering van Nijverheid een
sigarenfabriek te exploiteren heeft het vooropgestelde doel niet bereikt.
Gedurende de 10 jaar van het kwakkelende bestaan is het nooit tot bloei
gekomen. Het bedrijf kon de concurrentie met de andere sigarenfabrieken die met
machines veel meer productie konden leveren niet aan.
Bronnen:
-
Krantenarchief
Delpher
-
De
Sigarenwinkelier 1907
Foto’s
-
Oudheidkundige
Vereniging Schermerland – foto fabriekspersoneel
-
Foto sigarenmaker
– onbekend
-
Overige foto’s
F.Tijmstra
