De firma Wasmann, opgericht in 1854, stond vooral bekend als fabriek van tabak- sigaren- en sigarettenpijpen van meerschuim en barnsteen. De pijpen werden in de eigen werkplaats vervaardigd, tevens werden er pijpen gerepareerd. Naast de werkplaats,( ingang Amstel 6), was er de winkel, (ingang Reguliersbreestraat 7) die in het doorlopende pand met elkaar verbonden waren.
Op
28 december 1973 stond het in de krant: “Oudste pijpenwinkel verdwijnt”.
Bedoeld werd de vanaf 1854 gevestigde zaak van Wasmann in de
Reguliersbreestraat 7 in Amsterdam. Ik kende de zaak alleen van buiten. Nu was
er opheffingsuitverkoop, dus een mooie gelegenheid om eens naar binnen te
stappen. In de winkel werd ik geholpen door de eigenaar zelf, de 80-jarige heer
Plankeel, die met zijn 75-jarige vrouw de zaak runde. (zie afb.1.) Het
interieur was nog geheel in oude stijl gebleven. Tegen de muur stonden bruine
kasten waar achter glas houten en meerschuimen pijpen waren opgesteld. In het
midden van de winkel stond een lange toonbank met een ouderwetse zilverkleurige
kassa. Aan de wanden hingen grote Duitse porseleinen pijpen. Vragend naar de
prijs antwoordde de heer Plankeel dat die al verkocht waren en gezien mijn budget
had ik ze toch niet kunnen bekostigen. De uiteindelijke aanwinst waren twee
gladde meerschuimpijpen en een lade met pijpenonderdelen voor de meerschuimen
pijpen. Die kwamen uit het achterste gedeelte van de winkel, waar de pijpen tot
voor kort nog gerepareerd werden. Later zou blijken dat zich in de la een
bijzonder stuk handgereedschap bevond.
 |
| afb.1 De heer L.F.Plankeel achter de toonbank |
Rond
1900 heette de zaak “ Anciennes maison des pipes” en noemde zich pijpenfabriek.
Dat stond bovenaan de gevel aan de Amstelzijde. De zaak liep door van Amstel 6
naar de Reguliersbreestraat 7.
In
1899 werd het pand grondig verbouwd. Behalve de winkel op de begane grond telde
het pand drie verdiepingen en een zolder.
Het
winkelgedeelte lag aan de Reguliersbreestraat. Middenin was een kleine ruimte
voor het kantoor en aan de Amstelzijde helemaal achterin was het magazijn
gesitueerd.
Het
magazijn werd later gebruikt als werkplaats voor het bewerken van barnsteen. De
verdiepingen werden gebruikt om te wonen. Naast de woon- en slaapkamers had het
pand een badkamer, een voor die tijd grote luxe. Op de derde verdieping was de
kamer van de dienstbode gesitueerd.
De
grondvester, de heer Wasmann kwam oorspronkelijk uit Wenen en was van origine
meerschuimdraaier, ook wel kunstdraaijer genoemd. Wasmann bewerkte naast het
meerschuim ook barnsteen. De meerschuimen pijpen werden afgemonteerd met
zilveren ringen en mondstukken van barnsteen.
 |
Afb.2 Verbouwing van het pand aan de Amstelzijde
|
Barnsteen
is een versteend hars van de dennenboom van miljoenen jaren oud. Het is een
kwetsbaar materiaal en wordt na verloop van jaren bros en breekbaar. Vandaar
dat de pijpen in bijpassende etuis die van binnen met stof gevoerd waren werden
verkocht, dikwijls voorzien van het naamstempel van de firma. In de
etuis van Wasmann hebben de firmastempels kleine verschillen. (Zie afb.3)
Behalve onderdelen voor de pijp maakte Wasmann ook sieraden van barnsteen, geel
of roodachtig van kleur.
 |
| Afb.3 merken uit de etuis |
Zo
af en toe komt men nog een product tegen uit de vroegere winkel van Wasmann.
Meestal zijn het eenvoudige meerschuimen sigarenpijpen met barnstenen mondstuk
in een op maat gemaakt etui. Soms vindt men een figuraal model zoals de “hand met beker”, waarbij de hand
van meerschuim is gemaakt en de beker en het mondstuk van barnsteen. De
meerschuimen hand bestaat ook in een bruin geverfde versie.
In
de lade met onderdelen bevonden zich restanten van de hand met de beker. Je zag
dat het gebruikte onderdelen waren en opvallend was dat de handen enigszins van
kleur en vorm verschilden.
Verder
zat in de lade een stuk gereedschap uit de werkplaats van Wasmann waarvan ik de
naam en de functie niet kende. Kort geleden stuitte ik op een advertentie uit
de serie Vakmanschap is Meesterschap. Dat zijn foto’s die Paul Huf in de
zestiger jaren van oude ambachten heeft gemaakt voor de reclames van Grolsch.
Een van de foto’s, gepubliceerd in 1969, werd bij Wasmann gemaakt. Op de foto
ziet men de pijpenmaker bezig met het uitvijlen van de hals van een pijp. (zie afb.4) Op afb. 5 het stuk
handgereedschap uit mijn collectie. Helaas heb ik over de techniek van
het ambacht geen gegevens kunnen vinden.
 | ||
|
 |
| Afb.6 Meerschuimpijp firma Wasmann. Veiling Dickhaut 2003 |
Hoewel Wasmann gespecialiseerd was in meerschuim en barnsteen verkocht hij ook pijpen van ander materiaal, zoals porseleinen pijpen. Opmerkelijk is dat hij op de pijpenkop zijn naam liet plaatsen. Dat gebeurde voor het glazuren. Ook bij de niet handbeschilderde exemplaren kwam zijn naam voor.
 |
| Afb.7 Voorstelling: twee herten bij boom - collectie John Gaarthuis |
De
laatste jaren van zijn bestaan werden er bij Wasmann geen pijpen meer gemaakt,
wel werden reparaties uitgevoerd voor vaste klanten. De winkel was intussen een
speciaalzaak voor rokersbenodigdheden geworden.
Op
15 januari 1974 sloot de firma haar deuren. De zaak heeft dan precies 120 jaar
bestaan. Een opvolger was er niet en daar komt bij dat de belangstelling voor
pijproken sterk verminderde. Niet lang daarna krijgt het pand een andere bestemming en in 2007 werd het
opnieuw te koop aangeboden.
 |
| Afb.8 Inpakpapier van de firma uit 1974. Coll.F.Tijmstra |
 |
| Afb.9 Sigarenpijpje, witte meerschuim met barnstenen mondstuk in etui. Coll.F.Tijmstra |
 |
Afb.10 Sigarenpijpje (gebroken) van geel barnsteen in etui.Coll.M.Rutten |
 |
| Afb.12 Hand met beker – veiling Catawiki 2016 |
 | ||
Afb.13 Hand
met beker Collectie M.Rutten
|
De winkel van Wasmann stond vlak bij het Rembrandtsplein in een toeristisch gebied.
Hij verkocht aan toeristen eenvoudige sigaren- en sigarettenpijpjes om als aandenken van het bezoek aan Amsterdam mee te nemen. Apart zijn de sigarenpijpjes van weichselhout met teksten Souv. d'Amsterdam en Leipzig. Soms werd het pijpje in een weichselhouten koker verkocht.
Een bijzonder exemplaar is een weichselhouten sigarenpijp met een schroefdop om het kwetsbare mondstuk te beschermen.Boven op de dop is in metaal een kijkglaasje gemonteerd. Het plaatje laat een jongeman zien die voor een jongedame staat. Drukt men op het palletje boven op de dop dan verschijnt een tweede plaatje waarbij de jongedame haar been optilt en haar rok omhoog trekt terwijl de jongeman een schrikbeweging maakt. Een ondeugend mannenvermaak.
Hij verkocht aan toeristen eenvoudige sigaren- en sigarettenpijpjes om als aandenken van het bezoek aan Amsterdam mee te nemen. Apart zijn de sigarenpijpjes van weichselhout met teksten Souv. d'Amsterdam en Leipzig. Soms werd het pijpje in een weichselhouten koker verkocht.
 |
| Afb.22 souvenirpijpjes van weichselhout - Coll. F.Tijmstra |
Een bijzonder exemplaar is een weichselhouten sigarenpijp met een schroefdop om het kwetsbare mondstuk te beschermen.Boven op de dop is in metaal een kijkglaasje gemonteerd. Het plaatje laat een jongeman zien die voor een jongedame staat. Drukt men op het palletje boven op de dop dan verschijnt een tweede plaatje waarbij de jongedame haar been optilt en haar rok omhoog trekt terwijl de jongeman een schrikbeweging maakt. Een ondeugend mannenvermaak.
 |
| Afb,23 sigarenpijpje met kijkglaasjes - Coll. F.Tijmstra |
 |
Afb.24 sluitzegel - Marktplaats Afb.25 briefkaart - Marktplaats |
Tot de verkoop in
1974 zat in het pand de tabakswinkel, Daarna is er jarenlang een
sexcinema gevestigd. Het pand werd verhuurd voor ruim 76000 euro per jaar aan
handelsonderneming Cinetex met een contract tot juni 2009. De uiteindelijke
koper diende daar rekening mee te houden. Later is de voorgevel gemoderniseerd
en tegenwoordig (2016) wordt in het pand horeca bedreven.
Bronnen:
-
Het Parool 28 december 1973 pag.7
-
Leeuwarder Courant 25-08-1954
-
Vakmanschap is meesterschap (1969)
uitg. Grolsche Bierbrouwerij N.V
-
Beeldbank Stadsarchief Amsterdam.
Afbeeldingsbestand: 5221BT912699
-
Internetveiling Dickhaut 2003
-
Internetveiling Catawiki 2016
-
Foto pand 2007 uit makelaarsbrochure
Ik heb een nog niet op de site afgebeeld etui. Binnenin rood fluweel en beige zijde. Hierop een goudkleurig stempel:Twee gekroonde leeuwen en in het midden een W.
BeantwoordenVerwijderenKan ik een foto sturen van etui en stempel?
BeantwoordenVerwijderenSorry voor het late antwoord, maar ik lees de berichten nooit. ik ben wel benieuwd naar uw foto's
Verwijderenvarias@xs4all.nl
groet, Fred
Hallo,
BeantwoordenVerwijderenIk ben Esther Wassmann en ben degene die het pand, met mijn moeder, heb verkocht in 2007. Ook ben ik in bezit van de originele brief van de secretaris van Paul Kruger. Nagelaten via mijn oma en vader.
Ik ben erg geïnteresseerd in allerlei informatie en anekdotes en natuurlijk originele pijpen (waarvan ik er een aantal heb, plus barnstenen sieraden).
Esther Wassmann