woensdag 5 september 2018

Tabaksfabriek J.P.Zwier en H.N. Zwier - Amsterdam

Vooraf
Op 19 mei 1860 startte G.W.L. van Elwe een tabaksaffaire in tabak, snuif en sigaren in de Weteringstraat 90 in Amsterdam. In datzelfde jaar ging hij in ondertrouw met F. J. Bruant en trouwde op 23-10-1860. Vanaf ongeveer 1865 werkte Jan Paulus Zwier, spottend “Jantje Pietje” genoemd, in de zaak van Van Elwe. De zaak heette van oudsher “Het wapen van Spanje” en werd in 1707 opgericht.
Op 24 september 1877 kwam Van Elwe op 47-jarige leeftijd te overlijden, de zaak ging verder onder de naam Wed. G.W.L. van Elwe-Bruant maar niet lang.
Want op 16 januari 1878 nam Jan Paulus ( J.P.) Zwier de zaak over. Jan Paulus zou zijn hele leven vrijgezel blijven.

Jan Paulus Zwier
Na de overname handhaafde J.P.Zwier de firmanaam “Firma G.W.L. van Elwe”. In 1881 liet hij het merk “Het wapen van Spanje” en “Het Rijksmuseum” inschrijven in het merkenregister.
Inmiddels verkocht hij niet alleen tabaksproducten maar fabriceerde ook tabak, snuif en sigaren. Ook bleef hij sigaren van anderen verkopen zoals de merken “Schuttersmaaltijd” en “Kroonprinses Wilhelmina” later veranderd in “Koningin Wilhelmina”.


De firma had een winkel, een kerverij op de begane grond, en een sigarenmakerij op de bovenste verdieping. 

In 1888 kwam op 12-jarige leeftijd zijn neef Hendrik Nicolaas Zwier (H.N.), als halve wees naar Amsterdam. Hij kwam bij J.P. in de leer om het vak te leren.
Het familiebedrijf bestond toen uit J .P. Zwier de eigenaar, Grootje, de grootmoeder van H .N. Zwier die bij J.P. kwam wonen en het huishouden bestierde, H.N. Zwier, de meesterknecht en nog een knecht. Afzetgebied van hun producten was Amsterdam, Zaanstreek en Gorkum waar familie woonde. Vaak werden de bestellingen in de regio met de auto rondgebracht.
In 1895 werd de Weteringbrug weggehaald, hetgeen de bereikbaarheid naar de winkel verkleinde. Hendrik maakte daarom een aantrekkelijke etalage om het klantenbezoek te stimuleren.
De sigarenmakerij werd omstreeks 1900 opgeheven, er werden alleen sigaren van andere fabrieken in de winkel verkocht.


Jan Paulus raakte aan de drank en leefde tenslotte alleen op jenever spek en spekvet. Eigenlijk runde Hendrik toen al de tabaksfabriek “het wapen van Spanje”.


In 1910 werd door gebrek aan activa het faillissement over de firma uitgesproken. J.P. verliet de zaak, maar bleef boven de fabriek wonen. 

Hendrik Nicolaas Zwier
Hendrik nam de zaak over en wist de fabriek weer winstgevend te maken. Vooral tijdens de 1e wereldoorlog werd er goed geboerd. Er lagen grote voorraden tabak in de fabriek opgeslagen zodat er geen sprake was van schaarste.


In 1920 werden de oude panden aan de Weteringstraat afgebroken en werd op dezelfde plek een nieuwe fabriek gebouwd. Links de winkel met daarachter de kerverij met een tabakseest (nog met kolen gestookt), een steelpletmachine en een kerfmachine.
Rechts aan de voorkant achter de dubbele deuren stond de auto en was tevens de ingang van de fabriek. 
Ondanks de roerige dertiger jaren bleef Hendrik de fabriek draaiende houden. Tijdens de 2e wereldoorlog ging het echter bergafwaarts. Gebrek aan tabak doordat de aanvoer uit Nederlands-Indië staakte deden uiteindelijk de fabriek de das om. In 1946 heeft H. N. Zwier zijn zaak opgeheven. Een broer van Hendrik zou de zaak overnemen maar omdat hij bij nader inzien er toch geen brood in zag is het doek definitief gevallen. Daarmee kwam een einde aan een bijna 70-jarig familiebedrijf.

Na de sluiting
Hoogstwaarschijnlijk zal het fabrieksmerk doorverkocht zijn, want rond 1946/1947 verschenen er pakjes tabak met opschrift “gefabriceerd door tabaksfabriek v/h H.N.Zwier” op de markt. Het zijn met name verpakkingen amateurtabak uit 1946/47. Op de Banderollen staat de fabrikant vermeld: Tabaksfabriek C.G.J.Faber Alkmaar. Op de zijkant van de witte pakjes amateurtabak staat een ander adres: Singel 7-9 Amsterdam-C. In dat pand was op de begane grond een bedrijfsruimte gesitueerd. Heeft Faber hier met de machines van H.N.Zwier geproduceerd? Of werd het gebruikt voor de distributie van tabak voor de afnemers uit Amsterdam e.o.? We kunnen er alleen maar naar raden.
                 
Ook het oude merk 1707 van Zwier werd van stal gehaald, met de toevoeging “oudste tabaksfabriek in Nederland”. Deze pakjes zijn van iets latere datum en komen ook van Faber uit de Spanjaardstraat 19 in Alkmaar.


Over de fabriek van Faber is verder weinig bekend. Aangenomen mag worden dat de productie van korte duur is geweest en rond 1950 werd beëindigd.
         

Pijpenkop J.P.Zwier



Bronnen:
-          Delpher krantenarchief diverse kranten uit 1860-1946
-          Correspondentie met Prof. F.H.Kreuger (2013)
-          Foto’s en afb. uit het familiearchief van F.H.Kreuger
-          Verpakkingen uit diverse privécollecties